Staatssteun en (S)DAEB

Overheden bepalen wat DAEB’s zijn

Elke (nationale, regionale, lokale) overheid heeft een zekere beslissingsvrijheid om DAEB’s in te richten en/of te financieren.  De Europese Commissie treedt alleen maar op in geval van ‘kennelijke fout’.  DAEB’s zijn dus oa de ‘netwerkindustrieën’ zoals post, breedband, gas, elektriciteit,  maar ook het openbaar vervoer, publieke omroepen, enz.  Ook de bredere sociale dienstverlening zoals zorg en welzijn, arbeidsbemiddeling, maatschappelijke integratie, sociale cohesie, sociale huisvesting, … kunnen als DAEB – en soms als DANEB – ingericht worden (zie dienstenrichtlijn voor het een ruimere begrippenkader).

Kennelijke fout toets

Overheden kunnen dus in ruime mate zelf bepalen welke dienst ze als DAEB willen organiseren en financieren.  Alleen als de Europese Commissie een zogenoemde ‘kennelijke fout’ vaststelt kan deze optreden, bv omdat vanuit een foute economische analyses vertrokken wordt of wanneer er een kennelijk ongeschikte maatregel genomen wordt om het marktfalen tegen te gaan.  De overheid dient immers niet tussen te komen waar de markt ‘werkt’, dus als er zonder overheidstussenkomst voldoende garanties zijn dat de dienst kwalitatief en voldoende toegankelijk door de markt gerealiseerd wordt.  Pas als die markt niet functioneert kan een overheid een DAEB instellen en financieren.  De Commissie zal willen vaststellen bij het beoordelen van de noodzaak en de proportionaliteit van de DAEB dat de markt ontoereikend is om naar sociaal-maatschappelijk verantwoorde voorwaarden bepaalde activiteiten aan te bieden.

Sociale diensten van algemeen belang

Sociale dienstverlening is een bijzondere categorie van de DAEB. Sociale diensten van algemeen belang (SDAEB) zijn essentiële diensten die rechtstreeks aan de burger worden verleend. Deze diensten, die een preventief doel hebben en de sociale cohesie moeten verbeteren, bieden hulp op maat om de integratie van de betrokkenen in de maatschappij te vergemakkelijken en de uitoefening van hun fundamentele rechten te garanderen. Volgens de Europese definitie gaat het om:

• hulp aan personen met ernstige problemen of in een crisissituatie (zoals schulden, werkloosheid, verslaving of gezinsbreuk)
• activiteiten die de betrokkenen de nodige vaardigheden moeten geven voor een volledige integratie in de samenleving (rehabilitatie, taalonderwijs voor migranten) en vooral op de arbeidsmarkt (opleiding, herintreding in het arbeidsproces). Deze diensten completeren en ondersteunen de taak van de gezinnen bij de verzorging van met name jonge kinderen en ouderen
• activiteiten ter integratie van langdurig hulpbehoevenden in verband met een handicap of een medisch probleem. 
• sociale huisvesting ten behoeve van individuen of sociale groepen in een achterstandspositie.

Staatsteun

DAEB – en in het bijzonder SDAEB - kunnen vaak zonder compensatiesteun niet tegen economisch aanvaardbare voorwaarden verricht worden. Compensatiesteun kan noodzakelijk zijn om de dienstverlening voldoende kwalitatief en toegankelijk te realiseren. In het Altmark-pakket worden de voorwaarden voor deze publieke financiering vastgelegd: er is geen sprake van staatsteun als voldaan is aan de volgende voorwaarden (de compensatie wordt dan immers beschouwd als vergoeding voor de geleverde diensten):

1. de begunstigde onderneming moet daadwerkelijk belast zijn met de uitvoering van de openbare dienstverplichtingen. Deze verplichtingen moeten duidelijk zijn omschreven.
2. de criteria op basis waarvan de compensatie wordt berekend, moeten vooraf op objectieve en transparante wijze vastgesteld zijn om te voorkomen dat de compensatie een economisch voordeel bevat waardoor de begunstigde onderneming de concurrentie kan vervalsen.
3. de compensatie mag niet hoger zijn dan nodig is om de kosten van de uitvoering van de openbare dienstverplichting geheel of gedeeltelijk te dekken, rekening houdend met de opbrengsten alsmede met een redelijke winst uit de uitvoering van de verplichtingen.
4. de onderneming wordt geselecteerd door middel van een aanbestedingsprocedure of de prijszetting wordt bepaald door middel van een benchmarking.

Het nieuwe DAEB-besluit (zgn ‘Almunia pakket’)

Het DAEB-pakket uit 2012 bevat vier instrumenten, waarvan 3 van belang voor de socialprofitsectoren:

• Een nieuwe mededeling over de basisbegrippen;
• Een herzien vrijstellingsbesluit over sociale DAEB.  Het besluit is van toepassing voor alle SDAEB, ongeacht hun omvang en het compensatiebedrag.  Dit dient evenwel vastgelegd obv objectieve en transparante criteria; het mag niet hoger mag zijn dan de netto kosten ter dekking van de uitvoering van de DAEB-taken, al mag ook een ‘redelijke winst’ mee berekend worden.
• Een nieuwe DAEB de-minimisverordening: de minimis vrijstelling tot € 500.000 over 3 jaar voor DAEB-dienstverlening

De belangrijkste wijzigingen uit dit pakket voor de socialprofitsector ten opzichte van het pakket uit 2005 zijn:

• Meer ruimte voor kleinschalige of lokale DAEB
• Uitzondering van de meldingsplicht voor sociale DAEB
• Een verscherping van de rapportage- en transparantievereisten
• Er is in principe geen toezicht door de Europese Commissie op de marktwerking tussen SDAEB
• Meer nadruk op de toepassing van de regels voor overheidsopdrachten

Overheden moeten tweejaarlijks rapporteren over de DAEB-compensaties die ze verleenden.

Tot slot heeft de Commissie in 2013 een nieuwe ‘gids voor de toepassing van de EU-regels inzake staatssteun, overheidsopdrachten en de eengemaakte markt op DAEB, en met name sociale DAEB’ uitgebracht (Commissiegids DAEB 2013).